«Ο Χατζιδάκις έριξε τα ταμπού κι αυτό δεν του το συγχωρεί η συντήρηση»
15 χρόνια «θήτευσε» δίπλα στον Μάνο Χατζιδάκι η Νένα Βενετσάνου, η μεγάλη καλλιτέχνης που έδεσε τη φωνή της με τις δημιουργίες του ιδιοφυούς μουσικού για τον οποίο μιλά με αγάπη αλλά κυρίως με νοσταλγία γιατί «έφυγε νωρίς».
Τη Νένα Βενετσάνου συναντήσαμε στην Ξάνθη προσκεκλημένη της ΦΕΞ με την οποία είχαμε μια ειλικρινή αλλά κυρίως ανθρώπινη συζήτηση.
Είστε ένας από τους κύριους ανθρώπους του Μάνου Χατζιδάκι, τι θυμάστε από αυτόν τον άνθρωπο;
Τι να πρωτοθυμηθείς από τον κύριο Χατζιδάκι; Θυμάμαι ότι ήταν ένας τρυφερός άνθρωπος, γλυκός και γενναιόδωρος. Από εκεί και πέρα ήταν ένας άνθρωπος δημιουργικός και παλλόταν με τη μουσική και σου μετέφερε αυτή την αίσθηση όταν βρισκόσουν μαζί του στη σκηνή.
Χαρακτηρίζεται συντηρητικός ως προς τις πολιτικές του απόψεις, αποδείχτηκε όμως ότι ήταν ο μεγάλος αναρχικός που έκανε την ανατροπή ο Μάνος Χατζιδάκις. Δεν εκτιμήθηκε αυτή η ανατροπή και δεν εκτιμάται ίσως και σήμερα ακόμη.
Ναι έχετε δίκιο να τον χαρακτηρίζετε έτσι. Φαίνεται συντηρητικός αλλά εγώ πιστεύω ότι αυτό ήταν «λάσπη», γιατί όπως όλη αυτή η γενιά του Χατζιδάκι, οι άνθρωποι δηλαδή που μεταπολεμικά αποφάσισαν να αναβαθμίσουν την ελληνική τέχνη όπως ο Χατζιδάκις, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Γκάτσος, ο Εμπειρίκος, ο Θεοδωράκης και όλοι οι επόμενοι είναι πραγματικά οι επίγονοι αυτής της ομάδας, όλοι αυτοί που μετά τον πόλεμο ξεκίνησαν να φτιάξουν κάτι προσωπικό δικό τους το οποίο έγινε και δικό μας. Ο Χατζιδάκις ήταν μέσα σε αυτούς πιστεύω η «κόρη του οφθαλμού», δηλαδή το πιο ευαίσθητο και το πιο λεπτεπίλεπτο άτομο αυτής της παρέας που είπε κάτι το οποίο εγώ πραγματικά το έχω και σαν γνώμονα δικό μου, ότι «η τέχνη μπορεί να αρχίσει από παντού, φτάνει να καταλήγει στο μοναδικό», δηλαδή είναι ο άνθρωπος ο οποίος έριξε τα ταμπού και αυτό το πράγμα δεν του το συγχωρεί η «συντήρηση» δηλαδή οι άνθρωποι που θέλουν να εξουσιάζουν τους άλλους ανθρώπους, γιατί για μένα ο ανθρώπους που θέλει να εξουσιάζει τους άλλους είναι ο συντηρητικός, δηλαδή η συντήρηση είναι η σχέση μας με την εξουσία και ας ανήκουμε σε οποιοδήποτε κόμμα, για μένα αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πιστεύω πως είχε ο Μάνος Χατζιδάκις κατά νου όταν μιλούσε για τον εαυτό του, όταν μιλούσε για την ευθύνη του ατόμου, όταν μιλούσε για το πώς πρέπει να προστατευτούν οι νέοι και να οδηγηθούν χωρίς να γίνονται κακοί δάσκαλοι και να δίνουν μαθήματα δείχνοντας το «δάχτυλο», δηλαδή προεξοφλούσε για τη μάθηση την ελευθερία, αυτό αν είναι αναρχικό να γίνουμε όλοι.
Ζούμε σε μια εποχή δημοκρατική, σε ένα πολίτευμα δημοκρατικό, πιστεύετε ότι πραγματικά υπάρχει δημοκρατία στην τέχνη;
Στο χώρο της τέχνης η δημοκρατία έπεται της τέχνης γιατί η τέχνη παίρνει αυτόν που έχει τη δυνατότητα, τον αξιότερο, δηλαδή τον καλύτερο, τον ικανότερο να δημιουργήσει κάτι. Η δημοκρατία είναι αυτός ο μηχανισμός που θα κάνει αυτόν ακριβώς τον αξιότερο να λειτουργήσει και να απευθυνθεί στο σύνολο. Είναι αλληλένδετα στοιχεία αυτά. Ο μηχανισμός αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν είναι σωστός, δεν είναι δημοκρατικός.
Λέτε στο τραγούδι σας ότι «ζούμε μικρές, άχαρες ζωές», ο καλλιτέχνης μπορεί να παρέμβει και να τις κάνει «μεγάλες, πολύχρωμες ζωές»;
Η τέχνη είναι μια παρηγοριά, αλλά εάν δεν υπάρχει θέληση από τον καθένα μας τότε αρκούμαστε μόνο στην παρηγοριά που δίνει η τέχνη.
Κυρία Βενετσάνου, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τη μουσική του Χατζιδάκι, ποίηση και εσείς νομίζω ότι εκπροσωπείτε αυτή την τάση στη μουσική. Σήμερα αγγίζει η μελοποιημένη ποίηση κυρίως τους νέους;
Πιστεύω πως η μελοποιημένη ποίηση είναι πάντοτε η αφετηρία για τη μουσική, ο λόγος είναι η αφετηρία για το τραγούδι αλλά και για τη φόρμα της μουσικής η γλώσσα έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο, για αυτό βλέπουμε ότι ανάλογα με τις γλώσσες υπάρχουν και οι μουσικές, όσο μεγαλύτερο πλούτο έχουμε στη γλώσσα τόσο μεγαλύτερη και πλούσια είναι η παραγωγή που έχουμε στη μουσική. Τώρα είναι ένα μεγάλο θέμα αν ο κόσμος φοβάται την τέχνη και φοβάται να αφεθεί και να εμπιστευθεί τον καλλιτέχνη, γιατί προβάλλονται άνθρωποι στο χώρο των τεχνών που είναι ανεύθυνοι σε αυτό το πράγμα που κάνουν και μάλιστα συνειδητά ανεύθυνοι και αυτό είναι που με στεναχωρεί περισσότερο. Ο κάθε ένας πρέπει να προσέχει σε ποιον αφήνεται να τον οδηγήσει και να τον ψυχαγωγήσει.
Είχατε γνωρίσει τον κύριο Χατζιδάκι, συνεργαστήκατε 15 χρόνια μαζί του, πώς ήταν η πρώτη γνωριμία σας με τον κύριο Χατζιδάκι, ήταν αυτός που περιμένατε ή ήταν κάτι άλλο και κατά πόσο σας επηρέασε;
Νομίζω ότι δεν ήταν καθόλου μέσα στο πρόγραμμά μου να γνωρίσω τον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ άκουγα τη μουσική του από πολύ μικρή, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι θα τον γνώριζα κάποτε, δεν έγινε αυτό το πράγμα με σκοπό. Είχα πάει στο τρίτο πρόγραμμα να τραγουδήσω στη «Λιλιπούπολη» γιατί εκεί τραγούδησα για πρώτη φορά και είχα ηχογραφήσει το «γιαουρτοπόταμο» με τον Νίκο τον Κηπουργό και πήγαμε στο γραφείο του Χατζιδάκι ο οποίος όταν ερχόταν εκεί γινόταν χαμός, έβγαιναν όλοι από τα στούντιο και του φώναζαν «Μάνο, έλα να δεις τι γίνεται εδώ, τι έχουμε ηχογραφήσει……» ήταν πραγματικά ένα ζωντανό κύτταρο δημιουργίας το τρίτο πρόγραμμα επί Χατζιδάκι και πήγα στο γραφείο μου και συναντηθήκαμε, μιλήσαμε για τη δασκάλα στη Γαλλία που είχα στο τραγούδι ...δηλαδή μου φάνηκε ένας πολύ ευγενής άνθρωπος και πολύ γλυκός, πολύ ήπιος άνθρωπος και καλός ακροατής αλλά και καλός ψυχολόγος. Ήρεμος άνθρωπος, δεν ήταν καθόλου νευρικός, τουλάχιστον με τους συνεργάτες του, ήταν άνθρωπος σκεπτόμενος και ζύγιαζε τα λόγια του και έβλεπε τις δυνατότητες του καθενός αλλά ήταν πάντα θετικός, ακόμη και τώρα όταν τον θυμάμαι… «επιστρατεύεται» το καλό μέσα μου.
Αυτό θυμάμαι από τη συνάντησή μας.
Κατά πόσο αυτή η συνάντηση έχει επηρεάσει την υπόλοιπη μουσική καριέρα σας;
Από εκεί ξεκίνησε η καριέρα μου, βέβαια έκανα και εγώ κάποια πράγματα πριν αλλά μετά ηχογραφήσαμε τον ματωμένο γάμο για το εθνικό θέατρο, όταν έφυγε από το τρίτο πρόγραμμα έφτιαξε το συγκρότημά του, τον «πυρήνα» δηλαδή της «ορχήστρας των χρωμάτων και μετά αρχίσαμε περιοδεία με διάφορους τραγουδιστές και μεταξύ αυτών ήμουν και εγώ και μετά εγώ έμεινα 15 χρόνια μαζί του, μέχρι το τέλος ας πούμε, κάναμε πάρα πολλές συναυλίες, μεγάλες επιτυχίες, ο κόσμος τον αγαπούσε τον Χατζιδάκι, αισθανόταν ότι είχε μπροστά του πραγματικά έναν κύριο, έναν άνθρωπο που ήθελε πραγματικά να κάνει καλή μουσική, δεν τον ενδιέφερε να κάνει τίποτε άλλο εκτός από καλή μουσική τον Μάνο Χατζιδάκι και αναβάθμιζε με αυτόν τον τρόπο την επικοινωνία, γιατί η τέχνη δεν είναι τίποτε άλλο από επικοινωνία.
Από τη γενιά των νέων συνθετών και μουσικών στην Ελλάδα, βλέπετε κάποιους που ακολουθούν το δρόμο του Χατζιδάκι και το δικό σας;
Δεν μπορώ να συγκρίνω γιατί ο Χατζιδάκις είναι μοναδικός, ξέρετε τι είχε πει ο Παλάντιος για αυτόν; Ότι «ο Χατζιδάκις είναι μια οικονομία της φύσης» δηλαδή να πούμε ότι ήταν ένας άνθρωπος θεόσταλτος, ότι είχε έναν ιδιόρρυθμο τρόπο να έλκει τα ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά γεγονότα και να τα μεταμορφώνει σε κάτι πολύ δικό του, το οποίο το έδινε σαν δώρο σε όλους και νομίζαμε ότι ήταν δικό μας. Είναι μοναδικός, δε θα υπάρξει άλλος Χατζιδάκις. Θα υπάρξουν άνθρωποι που θα τον κατανοήσουν, θα τον αγαπήσουν, θα τον θαυμάσουν, θα τον ερμηνεύσουν, αυτός όμως που θα έρθει και θα αντικαταστήσει τον Χατζιδάκι είναι αυτός που θα αλλάξει την αίσθηση που έχουμε για τα πράγματα. Ο Χατζιδάκις έκανε αυτό, ανανέωσε το λυρισμό, ανανέωσε τη μουσική γλώσσα μας, τον τρόπο που αγγίζουμε τα πράγματα, τον τρόπο που αγγίζουμε τους ανθρώπους, τους νέους, τις γυναίκες, τα παιδιά, την ανθρώπινη επαφή. Ήταν πολύ προσεκτικός, πολύ λεπτός και άνθρωπος που σεβόταν τις τέχνες και αγαπούσε τα γράμματα …πολύ «διαβασμένος» άνθρωπος και άνθρωπος της εμπειρίας, του άρεσε να «βιώνει» τα πράγματα.
Πάντως υπάρχουν αντιδικίες κυρίως στους ανθρώπους στο εξωτερικό που λένε ότι το έργο του Μάνου Χατζιδάκι έχει αναγνωριστεί πολύ περισσότερο στο εξωτερικό παρά στην ίδια τη χώρα του. Έχετε και εσείς αυτή την αίσθηση όταν πηγαίνετε για συναυλίες στο εξωτερικό; Αυτό ισχύει και για εσάς την ίδια. Είστε περισσότερο γνωστή στο εξωτερικό που αγαπούν τον Μάνο Χατζιδάκι παρά στην ίδια τη χώρα σας.
Δεν ξέρω αν είναι γνωστός ο Χατζιδάκις πια όσο θα έπρεπε, όσο του το οφείλουμε, πιστεύω ότι ο Θεοδωράκης είναι πιο γνωστός έξω. Ο Χατζιδάκις, όταν λες ας πούμε «τα παιδιά του Πειραιά» ή δυο-τρία άλλα πράγματα, μιλάω για το πλατύ κοινό, οι οποίοι τον γνωρίζουν μέσα από τον κινηματογράφο περισσότερο, αλλά την σημασία που έχει για εμάς, για τη μουσική μας, δεν μπορεί να το ξέρουν οι άλλοι, εμείς πρέπει να το δώσουμε στους άλλους και είναι κάτι το οποίο δεν κάνουμε, το κάνουν δηλαδή πολύ λίγοι άνθρωποι αυτό. Πιστεύω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να βγει αυτή η πλευρά της μουσικής μας. Συνήθως βγαίνουν αυτές οι λαϊκές, οι φτηνιάρικες εικόνες της μουσικής μας στο εξωτερικό που αναβαθμίζονται. Αυτό είμαστε και πρέπει να το δεχτούμε, εγώ προσωπικά το έχω δεχθεί και αυτό. Δεν έχω συμβιβαστεί βέβαια αλλά είναι γεγονός, μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να την αγνοούμε, το θέμα είναι γιατί δεν μπορούμε να την αλλάξουμε και τι δεν κάνουμε σωστά. Πιστεύω ότι δε βοηθάει το υπουργείο Πολιτισμού να γίνουν ορισμένα πράγματα σωστά στο χώρο της τέχνης, πρέπει κάποια στιγμή να το πάρουν απόφαση ότι δεν μπορούμε να αφήνουμε τον πολιτιστικό τομέα τόσο χαμηλά και να θεωρούμε δεδομένο ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται, γιατί είναι ψέμα κιόλας.
Έτυχε να συνεργαστείτε και με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ποια ήταν η διαφορά του Μάνου Χατζιδάκι από τον Μίκη Θεοδωράκη; Σε ποια σημεία ήταν κοντά και πως λειτουργούσαν;
Με τον Χατζιδάκι εγώ συνεργάστηκα πιο πολύ από ότι με τον Θεοδωράκη και για μένα πιστεύω ότι ο Χατζιδάκις «έφυγε» νωρίς, θα μπορούσε να ζήσει για εμάς όχι για αυτόν, αυτός είχε ζήσει μια χαρά και είχε μια χαρά ζωή με την έννοια ότι ήταν πλούσια η ζωή του, αλλά μας λείπει και πιστεύω ότι λείπει και στον Μίκη. Ο Χατζιδάκις είχε πει μια φορά για αυτή την «αντιπαλότητα» που είχαν οι δυο τους: «Με τον Μίκη δεν είχαμε ποτέ διαφορές γιατί είμαστε και οι δυο από την ίδια πλευρά» δηλαδή θέλανε και οι δυο την αναβάθμιση της ελληνικής τέχνης, το να βρει το πρόσωπό της η σύγχρονη ελληνική τέχνη με τα νέα δεδομένα της και τη νέα πραγματικότητα και όχι να αναμασάμε τα παλιά. Αυτό το πείραμα, ευτυχώς, πέτυχε και πέτυχε με πολύ μεγάλη δυσκολία. Πέτυχε γιατί ακριβώς το θέλανε αυτοί οι δύο άνθρωποι, αν δεν υπήρχε η δική τους θέληση, το σύστημα είναι τέτοιο, που προσπάθησε να τους εξοντώσει αλλά δεν τα κατάφερε.
Είστε πολλά χρόνια στη μουσική σκηνή, τι θα συμβουλεύατε στα νέα τα παιδιά που ξεκινούν τώρα και έχουν σαν όνειρο κάποια στιγμή να κατακτήσουν τη μουσική σκηνή και να παραμείνουν στη μουσική ιστορία του τόπου μας;
Να αγαπούν αυτό που τραγουδούν και να μεταφέρουν τη μουσική και το πάθος τους στους άλλους για αυτό το είδος της μουσικής που θέλουν. Δεν έχει σημασία αν κάνουνε ροκ, ποπ λαϊκή μουσική, δημοτικό τραγούδι ή οτιδήποτε. Ας κάνουν ό,τι θέλουν αλλά να μας μεταφέρουν το μήνυμα και να μας εξηγούν για ποιόν λόγο κάνουν αυτή τη μουσική, για ποιους τραγουδάνε; Τι τραγουδάνε; Γιατί το κάνουν αυτό; Να είναι δηλαδή πιο συνειδητοί και πιο σίγουροι για την ύπαρξή τους και τη χρησιμότητά τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Από εκεί νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουν, να πιστέψουν όχι στον εαυτό τους, στο ρόλο τους, που είναι ο εαυτός τους τελικά.
15 χρόνια «θήτευσε» δίπλα στον Μάνο Χατζιδάκι η Νένα Βενετσάνου, η μεγάλη καλλιτέχνης που έδεσε τη φωνή της με τις δημιουργίες του ιδιοφυούς μουσικού για τον οποίο μιλά με αγάπη αλλά κυρίως με νοσταλγία γιατί «έφυγε νωρίς».Τη Νένα Βενετσάνου συναντήσαμε στην Ξάνθη προσκεκλημένη της ΦΕΞ με την οποία είχαμε μια ειλικρινή αλλά κυρίως ανθρώπινη συζήτηση.
Είστε ένας από τους κύριους ανθρώπους του Μάνου Χατζιδάκι, τι θυμάστε από αυτόν τον άνθρωπο;
Τι να πρωτοθυμηθείς από τον κύριο Χατζιδάκι; Θυμάμαι ότι ήταν ένας τρυφερός άνθρωπος, γλυκός και γενναιόδωρος. Από εκεί και πέρα ήταν ένας άνθρωπος δημιουργικός και παλλόταν με τη μουσική και σου μετέφερε αυτή την αίσθηση όταν βρισκόσουν μαζί του στη σκηνή.
Χαρακτηρίζεται συντηρητικός ως προς τις πολιτικές του απόψεις, αποδείχτηκε όμως ότι ήταν ο μεγάλος αναρχικός που έκανε την ανατροπή ο Μάνος Χατζιδάκις. Δεν εκτιμήθηκε αυτή η ανατροπή και δεν εκτιμάται ίσως και σήμερα ακόμη.
Ναι έχετε δίκιο να τον χαρακτηρίζετε έτσι. Φαίνεται συντηρητικός αλλά εγώ πιστεύω ότι αυτό ήταν «λάσπη», γιατί όπως όλη αυτή η γενιά του Χατζιδάκι, οι άνθρωποι δηλαδή που μεταπολεμικά αποφάσισαν να αναβαθμίσουν την ελληνική τέχνη όπως ο Χατζιδάκις, ο Ελύτης, ο Εγγονόπουλος, ο Γκάτσος, ο Εμπειρίκος, ο Θεοδωράκης και όλοι οι επόμενοι είναι πραγματικά οι επίγονοι αυτής της ομάδας, όλοι αυτοί που μετά τον πόλεμο ξεκίνησαν να φτιάξουν κάτι προσωπικό δικό τους το οποίο έγινε και δικό μας. Ο Χατζιδάκις ήταν μέσα σε αυτούς πιστεύω η «κόρη του οφθαλμού», δηλαδή το πιο ευαίσθητο και το πιο λεπτεπίλεπτο άτομο αυτής της παρέας που είπε κάτι το οποίο εγώ πραγματικά το έχω και σαν γνώμονα δικό μου, ότι «η τέχνη μπορεί να αρχίσει από παντού, φτάνει να καταλήγει στο μοναδικό», δηλαδή είναι ο άνθρωπος ο οποίος έριξε τα ταμπού και αυτό το πράγμα δεν του το συγχωρεί η «συντήρηση» δηλαδή οι άνθρωποι που θέλουν να εξουσιάζουν τους άλλους ανθρώπους, γιατί για μένα ο ανθρώπους που θέλει να εξουσιάζει τους άλλους είναι ο συντηρητικός, δηλαδή η συντήρηση είναι η σχέση μας με την εξουσία και ας ανήκουμε σε οποιοδήποτε κόμμα, για μένα αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πιστεύω πως είχε ο Μάνος Χατζιδάκις κατά νου όταν μιλούσε για τον εαυτό του, όταν μιλούσε για την ευθύνη του ατόμου, όταν μιλούσε για το πώς πρέπει να προστατευτούν οι νέοι και να οδηγηθούν χωρίς να γίνονται κακοί δάσκαλοι και να δίνουν μαθήματα δείχνοντας το «δάχτυλο», δηλαδή προεξοφλούσε για τη μάθηση την ελευθερία, αυτό αν είναι αναρχικό να γίνουμε όλοι.
Ζούμε σε μια εποχή δημοκρατική, σε ένα πολίτευμα δημοκρατικό, πιστεύετε ότι πραγματικά υπάρχει δημοκρατία στην τέχνη;
Στο χώρο της τέχνης η δημοκρατία έπεται της τέχνης γιατί η τέχνη παίρνει αυτόν που έχει τη δυνατότητα, τον αξιότερο, δηλαδή τον καλύτερο, τον ικανότερο να δημιουργήσει κάτι. Η δημοκρατία είναι αυτός ο μηχανισμός που θα κάνει αυτόν ακριβώς τον αξιότερο να λειτουργήσει και να απευθυνθεί στο σύνολο. Είναι αλληλένδετα στοιχεία αυτά. Ο μηχανισμός αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δεν είναι σωστός, δεν είναι δημοκρατικός.
Λέτε στο τραγούδι σας ότι «ζούμε μικρές, άχαρες ζωές», ο καλλιτέχνης μπορεί να παρέμβει και να τις κάνει «μεγάλες, πολύχρωμες ζωές»;
Η τέχνη είναι μια παρηγοριά, αλλά εάν δεν υπάρχει θέληση από τον καθένα μας τότε αρκούμαστε μόνο στην παρηγοριά που δίνει η τέχνη.
Κυρία Βενετσάνου, θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τη μουσική του Χατζιδάκι, ποίηση και εσείς νομίζω ότι εκπροσωπείτε αυτή την τάση στη μουσική. Σήμερα αγγίζει η μελοποιημένη ποίηση κυρίως τους νέους;
Πιστεύω πως η μελοποιημένη ποίηση είναι πάντοτε η αφετηρία για τη μουσική, ο λόγος είναι η αφετηρία για το τραγούδι αλλά και για τη φόρμα της μουσικής η γλώσσα έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο, για αυτό βλέπουμε ότι ανάλογα με τις γλώσσες υπάρχουν και οι μουσικές, όσο μεγαλύτερο πλούτο έχουμε στη γλώσσα τόσο μεγαλύτερη και πλούσια είναι η παραγωγή που έχουμε στη μουσική. Τώρα είναι ένα μεγάλο θέμα αν ο κόσμος φοβάται την τέχνη και φοβάται να αφεθεί και να εμπιστευθεί τον καλλιτέχνη, γιατί προβάλλονται άνθρωποι στο χώρο των τεχνών που είναι ανεύθυνοι σε αυτό το πράγμα που κάνουν και μάλιστα συνειδητά ανεύθυνοι και αυτό είναι που με στεναχωρεί περισσότερο. Ο κάθε ένας πρέπει να προσέχει σε ποιον αφήνεται να τον οδηγήσει και να τον ψυχαγωγήσει.
Είχατε γνωρίσει τον κύριο Χατζιδάκι, συνεργαστήκατε 15 χρόνια μαζί του, πώς ήταν η πρώτη γνωριμία σας με τον κύριο Χατζιδάκι, ήταν αυτός που περιμένατε ή ήταν κάτι άλλο και κατά πόσο σας επηρέασε;
Νομίζω ότι δεν ήταν καθόλου μέσα στο πρόγραμμά μου να γνωρίσω τον Μάνο Χατζιδάκι, ενώ άκουγα τη μουσική του από πολύ μικρή, δεν μπορούσα να πιστέψω ότι θα τον γνώριζα κάποτε, δεν έγινε αυτό το πράγμα με σκοπό. Είχα πάει στο τρίτο πρόγραμμα να τραγουδήσω στη «Λιλιπούπολη» γιατί εκεί τραγούδησα για πρώτη φορά και είχα ηχογραφήσει το «γιαουρτοπόταμο» με τον Νίκο τον Κηπουργό και πήγαμε στο γραφείο του Χατζιδάκι ο οποίος όταν ερχόταν εκεί γινόταν χαμός, έβγαιναν όλοι από τα στούντιο και του φώναζαν «Μάνο, έλα να δεις τι γίνεται εδώ, τι έχουμε ηχογραφήσει……» ήταν πραγματικά ένα ζωντανό κύτταρο δημιουργίας το τρίτο πρόγραμμα επί Χατζιδάκι και πήγα στο γραφείο μου και συναντηθήκαμε, μιλήσαμε για τη δασκάλα στη Γαλλία που είχα στο τραγούδι ...δηλαδή μου φάνηκε ένας πολύ ευγενής άνθρωπος και πολύ γλυκός, πολύ ήπιος άνθρωπος και καλός ακροατής αλλά και καλός ψυχολόγος. Ήρεμος άνθρωπος, δεν ήταν καθόλου νευρικός, τουλάχιστον με τους συνεργάτες του, ήταν άνθρωπος σκεπτόμενος και ζύγιαζε τα λόγια του και έβλεπε τις δυνατότητες του καθενός αλλά ήταν πάντα θετικός, ακόμη και τώρα όταν τον θυμάμαι… «επιστρατεύεται» το καλό μέσα μου.Αυτό θυμάμαι από τη συνάντησή μας.
Κατά πόσο αυτή η συνάντηση έχει επηρεάσει την υπόλοιπη μουσική καριέρα σας;
Από εκεί ξεκίνησε η καριέρα μου, βέβαια έκανα και εγώ κάποια πράγματα πριν αλλά μετά ηχογραφήσαμε τον ματωμένο γάμο για το εθνικό θέατρο, όταν έφυγε από το τρίτο πρόγραμμα έφτιαξε το συγκρότημά του, τον «πυρήνα» δηλαδή της «ορχήστρας των χρωμάτων και μετά αρχίσαμε περιοδεία με διάφορους τραγουδιστές και μεταξύ αυτών ήμουν και εγώ και μετά εγώ έμεινα 15 χρόνια μαζί του, μέχρι το τέλος ας πούμε, κάναμε πάρα πολλές συναυλίες, μεγάλες επιτυχίες, ο κόσμος τον αγαπούσε τον Χατζιδάκι, αισθανόταν ότι είχε μπροστά του πραγματικά έναν κύριο, έναν άνθρωπο που ήθελε πραγματικά να κάνει καλή μουσική, δεν τον ενδιέφερε να κάνει τίποτε άλλο εκτός από καλή μουσική τον Μάνο Χατζιδάκι και αναβάθμιζε με αυτόν τον τρόπο την επικοινωνία, γιατί η τέχνη δεν είναι τίποτε άλλο από επικοινωνία.
Από τη γενιά των νέων συνθετών και μουσικών στην Ελλάδα, βλέπετε κάποιους που ακολουθούν το δρόμο του Χατζιδάκι και το δικό σας;
Δεν μπορώ να συγκρίνω γιατί ο Χατζιδάκις είναι μοναδικός, ξέρετε τι είχε πει ο Παλάντιος για αυτόν; Ότι «ο Χατζιδάκις είναι μια οικονομία της φύσης» δηλαδή να πούμε ότι ήταν ένας άνθρωπος θεόσταλτος, ότι είχε έναν ιδιόρρυθμο τρόπο να έλκει τα ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά γεγονότα και να τα μεταμορφώνει σε κάτι πολύ δικό του, το οποίο το έδινε σαν δώρο σε όλους και νομίζαμε ότι ήταν δικό μας. Είναι μοναδικός, δε θα υπάρξει άλλος Χατζιδάκις. Θα υπάρξουν άνθρωποι που θα τον κατανοήσουν, θα τον αγαπήσουν, θα τον θαυμάσουν, θα τον ερμηνεύσουν, αυτός όμως που θα έρθει και θα αντικαταστήσει τον Χατζιδάκι είναι αυτός που θα αλλάξει την αίσθηση που έχουμε για τα πράγματα. Ο Χατζιδάκις έκανε αυτό, ανανέωσε το λυρισμό, ανανέωσε τη μουσική γλώσσα μας, τον τρόπο που αγγίζουμε τα πράγματα, τον τρόπο που αγγίζουμε τους ανθρώπους, τους νέους, τις γυναίκες, τα παιδιά, την ανθρώπινη επαφή. Ήταν πολύ προσεκτικός, πολύ λεπτός και άνθρωπος που σεβόταν τις τέχνες και αγαπούσε τα γράμματα …πολύ «διαβασμένος» άνθρωπος και άνθρωπος της εμπειρίας, του άρεσε να «βιώνει» τα πράγματα.
Πάντως υπάρχουν αντιδικίες κυρίως στους ανθρώπους στο εξωτερικό που λένε ότι το έργο του Μάνου Χατζιδάκι έχει αναγνωριστεί πολύ περισσότερο στο εξωτερικό παρά στην ίδια τη χώρα του. Έχετε και εσείς αυτή την αίσθηση όταν πηγαίνετε για συναυλίες στο εξωτερικό; Αυτό ισχύει και για εσάς την ίδια. Είστε περισσότερο γνωστή στο εξωτερικό που αγαπούν τον Μάνο Χατζιδάκι παρά στην ίδια τη χώρα σας.
Δεν ξέρω αν είναι γνωστός ο Χατζιδάκις πια όσο θα έπρεπε, όσο του το οφείλουμε, πιστεύω ότι ο Θεοδωράκης είναι πιο γνωστός έξω. Ο Χατζιδάκις, όταν λες ας πούμε «τα παιδιά του Πειραιά» ή δυο-τρία άλλα πράγματα, μιλάω για το πλατύ κοινό, οι οποίοι τον γνωρίζουν μέσα από τον κινηματογράφο περισσότερο, αλλά την σημασία που έχει για εμάς, για τη μουσική μας, δεν μπορεί να το ξέρουν οι άλλοι, εμείς πρέπει να το δώσουμε στους άλλους και είναι κάτι το οποίο δεν κάνουμε, το κάνουν δηλαδή πολύ λίγοι άνθρωποι αυτό. Πιστεύω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να βγει αυτή η πλευρά της μουσικής μας. Συνήθως βγαίνουν αυτές οι λαϊκές, οι φτηνιάρικες εικόνες της μουσικής μας στο εξωτερικό που αναβαθμίζονται. Αυτό είμαστε και πρέπει να το δεχτούμε, εγώ προσωπικά το έχω δεχθεί και αυτό. Δεν έχω συμβιβαστεί βέβαια αλλά είναι γεγονός, μια πραγματικότητα που δεν μπορούμε να την αγνοούμε, το θέμα είναι γιατί δεν μπορούμε να την αλλάξουμε και τι δεν κάνουμε σωστά. Πιστεύω ότι δε βοηθάει το υπουργείο Πολιτισμού να γίνουν ορισμένα πράγματα σωστά στο χώρο της τέχνης, πρέπει κάποια στιγμή να το πάρουν απόφαση ότι δεν μπορούμε να αφήνουμε τον πολιτιστικό τομέα τόσο χαμηλά και να θεωρούμε δεδομένο ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται, γιατί είναι ψέμα κιόλας.
Έτυχε να συνεργαστείτε και με τον Μίκη Θεοδωράκη. Ποια ήταν η διαφορά του Μάνου Χατζιδάκι από τον Μίκη Θεοδωράκη; Σε ποια σημεία ήταν κοντά και πως λειτουργούσαν;
Με τον Χατζιδάκι εγώ συνεργάστηκα πιο πολύ από ότι με τον Θεοδωράκη και για μένα πιστεύω ότι ο Χατζιδάκις «έφυγε» νωρίς, θα μπορούσε να ζήσει για εμάς όχι για αυτόν, αυτός είχε ζήσει μια χαρά και είχε μια χαρά ζωή με την έννοια ότι ήταν πλούσια η ζωή του, αλλά μας λείπει και πιστεύω ότι λείπει και στον Μίκη. Ο Χατζιδάκις είχε πει μια φορά για αυτή την «αντιπαλότητα» που είχαν οι δυο τους: «Με τον Μίκη δεν είχαμε ποτέ διαφορές γιατί είμαστε και οι δυο από την ίδια πλευρά» δηλαδή θέλανε και οι δυο την αναβάθμιση της ελληνικής τέχνης, το να βρει το πρόσωπό της η σύγχρονη ελληνική τέχνη με τα νέα δεδομένα της και τη νέα πραγματικότητα και όχι να αναμασάμε τα παλιά. Αυτό το πείραμα, ευτυχώς, πέτυχε και πέτυχε με πολύ μεγάλη δυσκολία. Πέτυχε γιατί ακριβώς το θέλανε αυτοί οι δύο άνθρωποι, αν δεν υπήρχε η δική τους θέληση, το σύστημα είναι τέτοιο, που προσπάθησε να τους εξοντώσει αλλά δεν τα κατάφερε.
Είστε πολλά χρόνια στη μουσική σκηνή, τι θα συμβουλεύατε στα νέα τα παιδιά που ξεκινούν τώρα και έχουν σαν όνειρο κάποια στιγμή να κατακτήσουν τη μουσική σκηνή και να παραμείνουν στη μουσική ιστορία του τόπου μας;
Να αγαπούν αυτό που τραγουδούν και να μεταφέρουν τη μουσική και το πάθος τους στους άλλους για αυτό το είδος της μουσικής που θέλουν. Δεν έχει σημασία αν κάνουνε ροκ, ποπ λαϊκή μουσική, δημοτικό τραγούδι ή οτιδήποτε. Ας κάνουν ό,τι θέλουν αλλά να μας μεταφέρουν το μήνυμα και να μας εξηγούν για ποιόν λόγο κάνουν αυτή τη μουσική, για ποιους τραγουδάνε; Τι τραγουδάνε; Γιατί το κάνουν αυτό; Να είναι δηλαδή πιο συνειδητοί και πιο σίγουροι για την ύπαρξή τους και τη χρησιμότητά τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Από εκεί νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουν, να πιστέψουν όχι στον εαυτό τους, στο ρόλο τους, που είναι ο εαυτός τους τελικά.
Μ.ΚΩΣΤΟΓΛΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου